afb.

Kerkstraat

De Engelsche Leers

Op de achterzijde van de ansichtkaart staat 'Vereenigingsgebouw, Geheel Onthouders Koffiehuis, Hotel Restaurant, Kerkstraat 16a, J.F. Siebrands 's-Hertogenbosch'.

Collectie Jan Masselink

'De Engelsche Leers' (linker pand); 'Het Groenewoud' (rechter pand)

Kerkstraat 14a

Het perceel is gelegen aan de buitenzijde tegen de stadsmuur. In de cijnsboeken wordt hier, 'inde kerckstraet byde put achter het oudt gasthuys' een groot perceel van 220 voet (= 63,27 m) vermeld. Dit is precies de maat tot de

403

hoek met de Gasselstraat. Op dit terrein was het Groot-Ziekengasthuis gevestigd, waarvan de vroegste vermelding uit 1274 dateert. Na de verplaatsing van het gasthuis kort na 1458 zijn ter plaatse woonhuizen gebouwd. Aan de Kerkstraat kwamen 10 huizen die in de cijnsboeken afzonderlijk met een geldbedrag worden aangeslagen. Na omrekening van deze bedragen in de voetenmaat blijkt de breedte van de percelen redelijk overeen te komen met zes in 1818 gesloopte panden, die op een tekening uit dat jaar (GAHt) staan aangegeven en de resterende vier panden die op de kadastrale minuut van enkele jaren daarna getekend zijn.
Het eerste perceel was omgerekend 21 voet (= 6,04 m) breed. De cijns moet betaald worden door Gerard Moens 'keteler', daarna door zijn zoon en vervolgens diens kinderen. In het cijnsboek van 1573 staat vermeld: 'vanden huyse in een cleyn poertken tegen de merckt'. Dit kleine poortje is nu nog aanwezig. Het is iets smaller dan op de kadastrale minuut staat aangegeven. Het bijbehorende huis is in de 19de eeuw gesloopt en samen met de drie buurhuizen vervangen door het nog aanwezige voormalige schoolgebouw met voorplein.

404

Literatuur

CB 1520 f 47; CB 1573 f 50; M 1427; Van Bavel 1974, 3-19.

A. van Drunen, 's-Hertogenbosch van straet tot stroom (Zwolle - Zeist 2006) 403-404

Korte Kerkstraat

Voorplein Nutsschool, Noord

1427. "De Engelsche Laars".

Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1907) 72

Speelgoed kopen op plek van voormalige nutsschool

door Henny Molhuysen

De voormalige Nutsschool aan de Kerkstraat, waar nu opzichtige reclames en bont speelgoed het beeld bepalen.

het is een merkwaardig gebouw in de Kerkstraat, die speelgoedwinkel van Bart Smit: het lijkt wel of er nog een gebouw achter ligt. Dat is in werkelijkheid ook zo. En het stuk grond waarop thans de speelgoedwinkel staat had toen een heel andere functie.
In 1894 bouwde 't Nut (de Afdeling 's-Hertogenbosch van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen) een nieuw schoolgebouw aan de (Korte) Kerkstraat. Vóór het gebouw bevond zich een ommuurde speelplaats en aan de achterzijde was de school bereikbaar via de St.-Annaplaats. Als in 1894 de schooldeuren opengaan is Henkie Sneevliet één van de eerste leerlingen. Deze Bosschenaar zou een internationale socialistische voorvechter worden. In september 1907 ging ook Jantje de Quay naar deze school. Hij zou het later tot minister-president en Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant brengen. Beiden, Henk Sneevliet en Jan de Quay, zijn in hun geboortestad met een straatnaam geëerd.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden er militairen ingekwartierd in het schoolgebouw, maar in 1918 kwamen de scholieren terug. Met zo'n 200 leerlingen was het schoolgebouw eigenlijk te klein geworden. In 1927 opende 't Nut een nieuwe school aan de Van der Does de Willeboissingel en verkocht zij het oude pand voor ƒ 32.000,- aan de Diakonie van de Nederlands Hervormde Gemeente.
De oude school werd eerst Het Verenigingsgebouw. Later kwam er een naaiatelier en kantoor in. De firma Versluis bezat er kantoorruimten en stelde schrijf- en rekenmachines tentoon in een klein etalage. Op de plast van de speelplaats verschenen grote, houten etalages. Deze etalages behoorden toe aan de familie Van der Ven, die een modezaak en een bontwinkel aan de Markt bezaten en die het naaiatelier en de pelterijen in de voormalige school beheerden. Een van de medewerkers van Van der Vaen die deze etalages inrichtten was de latere bekende couturier Frank Govers die in Den Bosch bij Van der Ven zijn mode-carrière begon.

De pelterijen, het naaiatelier en de kantoren zijn uit de voormalige Nutschool vertrokken, het gebouw is gerestaureerd en in een aantal appartementen wordt het thans bewoond. De huizen van 'Annabella' zijn bereikbaar via de St. Annaplaats.
Op het terrein van de speelplaats en de etalages kwam een speelgoedwinkel van Van Nuenen Boes. Thans is het een Bart Smit speelgoedwinkel. De winkel kent slechts één verdieping, zodat men het erachter gelegen honderd jaar oude schoolgebouw nog kan zien liggen. Maar de winkel is wel een stuk hoger dan de voormalige schoolmuur.

Brabants Dagblad donderdag 12 juni 1997

't Nut

door Henny Molhuysen

In januari 1819 werd in 's-Hertogenbosch in de herberg van J.P. Kran een afdeling van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen opgericht. Tegenwoordig denkt iedereen bij 't Nut op de eerste plaats aan onderwijs. Maar aan onderwijs deed men in het begin nog niet veel. Er werden lezingen gehouden, er kwam een bibliotheek en een spaarkas onder het nutsbestuur.

Aan onderwijs deed men niet veel. Maar men dacht er in het begin wel degelijk aan: de protestants-rationalistische scholen kregen wel eens een subsidie van het nutsbestuur, dit in tegenstelling tot de katholieke scholen. Het gevolg hiervan was wel dat een aantal katholieke leden hun lidmaatschap beëindigden. Meer aandacht kreeg het onderwijs van het nutsbestuur vanaf 1852. Er wordt weliswaar geen eigen school opgericht, maar de nieuwe onderwijzer P. Maronier wordt financieel ondersteund.

De Maatschappij kocht een school in de Kerkstraat die achter uitkwam op de Putgang, de zich daar bevindende open plaats moest tot speelplaats worden ingericht. Later zal deze school echter haar deuren definitief sluiten.

In 1894 vertrekt de neutrale kweekschool naar Utrecht en komt er enkele jaren later een katholieke kweekschool voor in de plaats.

Men besluit een nieuwe school te stichten maar dit nog niet kenbaar te maken. Er werden huizen aangekocht in de Korte Kerkstaat, die hun achteringang bezaten aan de Sint Annaplaats. In 1894 wordt de nieuwe school; gebouwd en opent zij haar deuren voor nieuwe leerlingen. Een van de eerste leerlingen is Henk Sneevliet. De socialistische voorvechter die in zijn geboortestad met een straatnaam is geëerd. Tesamen met de circa 200 andere leerlingen zal hij gespeeld hebben op de ommuurde speelplaats aan de Korte Kerkstraat. Enkele jaren na het vertrek van Henkie Sneevliet kwam Jantje de Quay in september 1907 naar de Nutsschool. Hij zou het tot minister-president van ons land brengen. En daarna tot commissaris van de koningin in Noord-Brabant.

Hoewel er in het begin nog flink gediscussieerd wordt of er vrijaf gegeven moet worden op de katholieke feestdagen, kent de school een grote bloei. In 1908 wordt er al gedacht aan verbouwingen of nieuwbouw elders. Het blijft bij plannen, die tijdens de Eerste Wereldoorlog doorkuist worden door de mobilisatie. Het schoolgebouw wordt gevorderd door het leger. In de jaren twintig komen de nieuwbouwplannen weer tevoorschijn en wordt een bouwplek uitgekozen aan de Van der Does de Willeboissingel. Op 2 mei 1927 wordt daar de nieuwe school geopend. Het oude gebouw wordt voor 32.000 gulden verkocht aan de Diakonie. Het werd naaiatelier en kantoor. Na een restauratie heet het sinds enkele jaren 'Annabelle'. Het biedt onderdak aan een aantal binnenstadsbewoners. Op de speelplaats is nu een speelgoedwinkel gevestigd.

Brabants Dagblad donderdag 30 juli 1992

april 1927

4 augustus 2007

1992	Henny Molhuysen Verhalen en legenden : 't Nut Brabants Dagblad donderdag 30 juli 1992 (foto)
1997	Henny Molhuysen Verdwenen stadsbeelden : Speelgoed kopen op plek van voormalige nutsschool Brabants dagblad donderdag 12 juni 1997 (foto)

Bossche Encyclopedie |